|
Голубые штаны |
Зарегистрирован: 31 авг 2010, 10:31 Сообщения: 21809 Откуда: Минск
|
Праект Вялікай Літвы18.11.2011 Радыё Свабода Літоўскія інтэлектуалы Альгіс Міцкунас (Агаё, ЗША) і Віргініюс Савукінас (Вільня) выступілі з ідэяй стварэньня «Вялікай Літвы» ў разьдзеле «Рынг меркаваньняў» на інфармацыйным партале delfi.lt. Літва як праект Што ж такое Літва? Малы лапік зямлі на беразе Балтыкі? Некалькі мільёнаў літоўцаў? Эканоміка, спустошаная крызісам? Фігурка ў гульні вялікіх і магутных дзяржаваў? Магчымыя і такія адказы. Але ў такім выпадку гэта дарога ў нікуды, у дэпрэсію і ў зьнікненьне. Настрой у бальшыні жыхароў Літвы пэсымістычны, прасякнуты пачуцьцём безнадзейнасьці. Няма бачаньня будучыні Літвы, усё больш людзей ня верыць у саму Літву. Публічнае жыцьцё стала арэнай ваенных дзеяньняў, месцам зьвядзеньня асабістых рахункаў. Ініцыятыўныя і поўныя ідэяў людзі не падтрымліваюцца, іх ініцыятывы раздушваюцца, таму ўсё больш людзей выяжджае зь Літвы. А што калі паглядзець інакш? Ці Літва – гэта толькі сёньняшнія праблемы і хібы? А можа Літва – гэта яшчэ і вобраз будучыні, г. зн. тое, якой мы хочам яе бачыць. У канцы ХІХ – на пачатку ХХ стагодзьдзя Вінцас Кудзірка, Ёнас Басанавічус, іншыя асьветнікі бачылі Літву моцна адукаванай краінай, якая змагаецца за сваю будучыню. У тыя часы яна такой не была, але стала, бо былі людзі, якія бачылі такую яе будучыню. Яны Літву разумелі як праект, які трэба ажыцьцявіць. Гэтую навуку гісторыі мы яшчэ не засвоілі. Літва – гэта ня толькі лапік зямлі, ня толькі некалькі мільёнаў літоўцаў. Гэта праект, які ствараецца штодня, да якога далучаюцца ўсе: ад прэзыдэнткі да прыбіральшчыцы, ад сантэхніка да прэм'ера. Літва жывая не таму, што мы маем тэрыторыю, але таму, што яе ствараюць людзі. Для такой Літвы ніякая эміграцыя ня страшная, бо Літву можна ствараць ва ўсім сьвеце. Таму цудоўна, што існуе праект “Глябальнай Літвы”, што робяцца спробы аб'яднаць літоўцаў у сьвеце. Аднак хіба мы ня маем значна больш магчымасьцяў? Трошкі гісторыі Востраў Крыт з-за прыродных умоваў падзелены на дзьве часткі: у адной прыродныя ўмовы суравейшыя, сонца, неўрадлівая глеба, аднак больш магчымасьцяў для мараплаваньня. А ў другой частцы пышныя ўрадлівыя даліны, поўна дароў прыроды. Зручней жыць менавіта ў гэтай частцы, аднак цывілізацыя нарадзілася (палац Мінаса ў Кносе) менавіта там, дзе ўмовы для сельскай гаспадаркі былі самыя неспрыяльныя. Чаму? А таму, што мараплаваньне адкрыла шляхі і кантакты зь іншымі культурамі. Кантактуючы зь іншымі, жыхары Крыту чэрпалі новыя ідэі, досьвед, новыя навыкі і стварылі цывілізацыю, якая дагэтуль не раскрыла яшчэ ўсіх сваіх таямніцаў (некаторыя думаюць, што Крыт і быў таямнічай Атлянтыдай). Пра што сьведчыць гэты прыклад? А пра тое, што камунікацыя зь іншымі культурамі стымулюе значна больш, чым сытае і задаволенае жыцьцё. Так і цяперашняя Літва ня можа зачыніцца ў сабе, калі хоча тварыць сваю будучыню. Ясна, можна абмежавацца дэкляратыўным лёзунгам: давайце вучыць больш моваў і кантактаваць зь іншымі народамі, давайце вучыцца ў іх. Трэба ня толькі размаўляць, але і дамаўляцца. І тут Літва мае яшчэ адзін шанец і велізарную магчымасьць. Вялікая Літва Ужо ад XIV стагодзьдзя існавалі дзьве Літвы: Lithuania і Lithuania propria. Апошняя азначае этнічныя літоўскія землі, а першая прызначаная для азначэньня ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. «Lithuania» не была толькі геаграфічнай прасторай – гэта ідэнтычнасьць. Бо ж русіны лічылі сябе «літвінамі», хоць і не гаварылі па-літоўску, яны выразна аддзялялі сябе ад «масквіцянаў». А гэтыя апошнія таксама праводзілі ясную розьніцу – нават праваслаўных, якія з-за тых або іншых прычынаў траплялі пад іх апеку, яны яшчэ раз перахрышчвалі ў праваслаўе, бо ж у ВКЛ жывуць «несапраўдныя праваслаўныя». Менавіта з думкай пра Літуанію – назавем яе «Вялікай Літвой» – Адам Міцкевіч напісаў несьмяротныя словы: “Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie”. Вялікая Літва бясконца важная для палякаў. Выдатны гісторык Кшыштаф Бухоўскі ясна паказаў, што ўяўленьне пра Літву як пра мітычную прастору фармуецца ў польскай сьвядомасьці яшчэ ў ХІХ стагодзьдзі. Літва, якая засталася хай і менш цывілізаванай, аднак захавала адвечную чысьціню, таямніцы прыроды – сьветлая, прыгожая краіна. Бо ж польская эліта, шляхта ганарылася паходжаньнем зь Літвы. Гэта быў як бы знак найвышэйшай пробы. Прыгадайма якога-небудзь славутага польскага дзеяча, і выявіцца, што яго карані зь Літвы. Пілсудзкі быў жмудзін, Жалігоўскі таксама лічыў сябе літвінам. А першым прэзыдэнтам Польшчы быў Габрыэль Нарутовіч – брат Станіславаса Нарутавічуса, падпісанта акту незалежнасьці Літвы. Бабуля папы Вайтылы таксама зь Віленшчыны, былы прэзыдэнт Польшчы Аляксандар Квасьнеўскі таксама ўпіраецца каранямі ў Вільню, а продкі цяперашняга прэзыдэнта Камароўскага нават мелі ў Літве маёнтак. Вялікая Літва важная і для ўкраінцаў. Бо ж яны й дагэтуль узьнімаюць тосты за «наймякчэйшых акупантаў», г. зн. літоўцаў. Прыгадваючы сваю гісторыю, яны непазьбежна павінны прыгадаць і Літву. І гэта можа служыць магчымасьцю для таго, каб дамовіцца. Дарэчы, падчас «аранжавай рэвалюцыі» нават пісаліся стратэгічныя пляны, дзе згадвалася ВКЛ, а ўкраінская дэмакратызацыя мэтафарычна падавалася як працяг той эпохі. Вялікая Літва важная і для габрэяў. Ужо ад пачатку ХІХ стагодзьдзя замацоўваецца тэрмін «літвак» – так называлі сябе габрэі, што жылі на тэрыторыі ВКЛ. Ці можна спадзявацца, што такі тэрмін прыжыўся б, калі б Літва – «Літа» – нічога для габрэяў ня значыла? Бо ж хоць царская адміністрацыя нашу краіну больш чым сто гадоў называла «Паўночна-заходнім краем», ніхто ні тады, ні сёньня сябе не называе «паўночназаходнекраёўцам». Вось і творчасьць Арбіта Блата вярнулася не куды-небудзь, а ў Вільню. Вялікая Літва важная і для беларусаў – у гэтым ніхто не сумняваецца. Бо ж літоўцы нават злуюцца, калі яны Вітаўта Вялікага называюць геніяльным беларускім уладаром і наагул лічаць, што ВКЛ было беларускай, а не літоўскай дзяржавай. Апрача таго, прыгадаем, што гербам Беларусі было ня што іншае, як Пагоня. Гэты герб зьнішчыў Аляксандар Лукашэнка, вырашыўшы, што лепш сваю краіну арыентаваць не на глыбокую мінуўшчыну, а на недалёкую савецкую рэальнасьць. Праўда, сёньня геапалітычныя пазыцыі мяняюцца, і Беларусь паварочваецца да сваёй гісторыі, гісторыі ВКЛ. Дарэчы, на сёлетнім зьезьдзе арганізацыі “Santara-Šviesa” [сусьветны рух літоўскіх лібэральных інтэлектуалаў, да 90-х гадоў дзейнічаў на эміграцыі. – РС] прадстаўнік Беларусі нагадаў, што некалі ў Амэрыцы “Santara” мела лёзунг «тварам да Літвы», дык цяпер “Santara” ў Літве мусіць выступіць зь лёзунгам «тварам да Беларусі». Вось жа, Вялікая Літва важная і актуальная для бальшыні суседніх з намі народаў. І гэта можа стаць камунікацыйнай прасторай, у якой мы ўсе добра пачуваемся і можам вучыцца адны ад адных і ствараць прыгажэйшую будучыню. Стварэньне Вялікай Літвы Мы ня кажам, што трэба аднавіць былое Вялікае Княства Літоўскае, гэта ўтапічная думка. Аднак Вялікая Літва як праект можа існаваць. Яна злучала б ня толькі суседнія народы, але і ўсіх выхадцаў зь Вялікай Літвы: літоўцаў, габрэяў, беларусаў, украінцаў. Трэба зазначыць, што нягледзячы на ўсе галашэньні пра эміграцыю, старыя і новыя хвалі належаць «Вялікай Літве». Літоўскі і эміграцыйны друк заўсёды ганарацца любой літоўскай падзеяй, зборам у любой краіне сьвету. Яны пішуць пра выхадцаў зь Літвы, хай гэта будзе Моцкус з Калюмбіі або Іванаўскас з Уругваю, у якога “заўсёды ў сэрцы Літва”, або нават выдаваны ў ЗША англамоўны часопіс “Lithuanian Heritage”. Іх уклад у Літву і ёсьць тое міжкультурнае двухбаковае пашырэньне сьвядомасьці і тварэньне “Вялікай Літвы”. Ня трэба спрабаваць сьпісваць усіх тых, хто выехаў, нават іх нашчадкаў у трэцім і чацьвёртым калене: яны таксама цікавяцца і нават ганарацца сваімі каранямі. Для параўнаньня: ці Ізраіль адчуваў бы сябе бясьпечным і нават моцным бяз дзейнасьці і дапамогі дыяспары? Гэта падмурак, на якім можна тварыць нашу Літву. Гэта прастора па-за тэрыторыяй, яна злучае людзей, якія імкнуцца зрабіць больш, чым звычайна. На гэтай падставе можа ўзьнікнуць узаемаразуменьне ня толькі паміж гуманітарыямі, але і прадстаўнікамі сацыяльных навук, бізнэсоўцамі (чаму б не рабіць экскурсіі «Па сьлядах зьніклай імпэрыі» – зь Вільні празь Менск да Кіева?). Урэшце, можа ў гэтым выпадку лепш дамовіліся б і нашы палітыкі? Бо ж сама Вільня была і зноў узьнімаецца як шматкультурны цэнтар. Магчыма, гэтая ідэя можа больш натхніць наш народ на веру ў будучыню і ў свае сілы, чым цэлая сотня нудных стратэгіяў. Трэба толькі трошкі веры і даверу да сваіх і да суседзяў, а таксама гатовасьці да працы і супрацоўніцтва. ***************************** Альгіс Міцкунас – прафэсар унівэрсытэту ў Агаё, найбуйнейшы літоўскі філёзаф у эміграцыі. Віргініюс Савукінас – спэцыяліст у культурнай антрапалёгіі, працуе ў Літоўскім інстытуце дасьледаваньняў культуры. ****************************** Літварусь і польскае пытаннеПавал Біч«Белорус - ложное название литвина,
придуманное врагом-захватчиком
для хитрющей оккупации
с предварительным усыплением бдительности».
Алег Гаеўскі
Гэты артыкул ёсць працягам майго артыкула на сайце “Мы – нацыя” (гл. тут: http://belarus.kulichki.net/index.php?o ... 0&Itemid=1). Не буду паўтараць сваю ацэнку памылак нашай апазіцыі, а таксама разваг пра тое, што раскол нашага народа добра ілюструецца трыма канфесіямі хрысціянства, якія цягнуць народ у розныя бакі. Зрэшты, аб апошнім шмат гаворана і раней.
Размова пойдзе аб назве “Беларусь”. Нагадаю, што да 1840 году нашыя землі цэтральнай і заходняй цяперашняй Беларусі называлася Літвой, землі ўсходняй цяперашняй Беларусі расейцы пасля іх захопу называлі Беларуссю.
В.Булгакавым і шмат кім яшчэ прааналізаваны прычыны нашай адсталасці ў нацыянальным будаўніцтве (названыя апалячванне вярхоў нашага грамадства, адсутнасць прамысловасці, нашы непралазныя лясы і балоты і шмат чаго іншага). Назву “Беларусь” В. Булгакаў назваў ноў-хаў царызма. Нагадаю, што “ноў-хаў” – гэта нейкая сакрэтная дробязь, без ведання якой працэс, механізм, прылада не можа дзейнічаць, рухацца (у нашым выпадку не мог адбывацца працэс русіфікацыі). Але да самага апошняга часу ўсе чыннікі, апроч назвы “Беларусь”, выглядалі пераканаўчымі.
Тое, што ў Расеі русіфікацыі падвяргаліся ўсе народы амаль ў роўнай ступені, што многія з іх на пачатку нацыянальнага будаўніцтва былі на больш нізкім культурным узроўні, чымся мы, тое, што ў іх замест балот былі скалы, пяскі ці мох і да т.п., нашымі даследчыкамі неяк не бралася пад увагу. Але на момант развала Саюза нашая рэспубліка пазбавілася апалячанай шляхты, стала адной з самых прамыслова развітых, балоты былі асушаны, праз непраходныя лясы правялі першакласныя дарогі. І, здавалася, мы можам быць першымі ў нацыянальным будаўніцтве.
Але здарылася ўсё наадварот. За час праўлення А.Лукашэнкі русіфікацыя набыла небывалыя памеры.
Я не з’яўляюся прыхільнікам тэорыі змоў, таму адкідаю тлумачэнні аб сучасных “руках” нашых ворагаў як на Захадзе, так і на Ўсходе [а дарма… - Рэд.]. Усе гэтыя “рукі”, калі яны былі і ёсць, чымусьці аказаліся бяссільнымі для іншых народаў [у іншых народаў былі іншыя гістарычныя абставіны. - Рэд.]. Чаму? У якасці недарэчнага выпадка называюць яшчэ паталагічную нянавісць А.Лукашенкі да ўсяго беларускага. Але ж народ на выбарах у 1994 г бачыў яе і, няглядзячы на гэта, прагаласаваў за яго [у 1994 годзе супраць беларускага грамадства была выкарыстана PR-тэхналогія, новая на тыя часы; “народ” заканамерна клюнуў на яе, “прагаласаваўшы” за агента расейскага імперыялізму. – Рэд.]. А адкуль узялася гэтая нянавісць у яго і ва ўсіх тых людзей, што сабраліся вакол яго і правяць намі вось ужо 17 гадоў? Адкуль гэтая абыякавасць да свайго нацыянальнага ў нашага народа? [у кожнага “народа”, які б перажыў такую гісторыю, як беларусы, было б такое ж стаўленьне да свайго, нацыянальнага. – Рэд.]
Цяпер грымнуў крызіс, народ імкліва бяднее, але ён баіцца пратэставаць. Адкуль у людзей такое нявер’е ў свае сілы, у тое, што яны могуць самі нешта змяніць? Адкуль такі комплекс сваёй непаўнавартасці? Я сцвярджаю, што вытокі яго ў нашай цяперашняй назве – то бок, у царскім “ноў-хаў”.
Па першае. Гэтая назва пазбавіла наш народ яго слаўнай гістарычнай спадчыны, бо ў гісторыі мы да нашага перайменавання ў сярэдзіне ХІХ ст. ва ўсіх гістарычных дакументах зваліся Літвой і ліцьвінамі. Гістарычная спадчына – гэта тое, на чым выхоўваюцца нацыянальная годнасць і гонар. Гісторыя, дзякуючы намаганням у першую чаргу расейскіх гісторыкаў, у нас скрадзена і перадана або палякам, або жамойтам (цяперашнім летувісам). Натуральна, што і сучасныя палякі і сучасныя летувісы не жадаюць з гэтым дармавым багаццем расставацца таму, што яно працуе на выхаванне польскіх і летувіскіх патрыётаў, яно надае гэтым нацыям жыццяздольнасць і аптымізм. Для прыкладу, параўнаем сучасных летувісаў і латышоў – народы вельмі блізкія па колькасці насельніцтва і па ўсіх астатніх параметрах.
Латышы з-за іх малалікасці не захоплівалі чужыя тэрыторыі, не ўдзельнічалі ў вялікіх бітвах. Праўда, яны нарабілі шмат “шуму” падчас грамадзянскай вайны, стаўшы жалезнай гвардыяй расейскіх бальшавікоў, але потым самі ж выгналі іх з Латвіі. Цяпер для ўзняцця самапавагі яны ў дзень Свабоды ладзяць шэсці былых легіянераў СС, “забыўшыся”, што каланізацыя іх немцамі пачалася з заснавання тымі крэпасці Рыга. Ясна, што такі народ не можа быць занадта пыхлівым і гэта прывяло да таго, што рускамоўныя нелатышы ў Латвіі бунтуюць, не хочуць ведаць ані гісторыі, ані мовы народа, сярод якога жывуць. Зусім іншая справа летувісы (у мінулым жамойты). Захапіўшы нашу назву “Літва”, наш герб “Пагоню”, атрымаўшы ад Масквы ў падарунак нашую Вільню, яны прыхапілі з дапамогай рускіх і польскіх гісторыкаў яшчэ і ўсю нашую гістарычную спадчыну. Яны, нібыта скарыўшы нас і ўкраінцаў, стварылі ВКЛ ад мора да мора (палякі лічаць, што дзяржаву “ад можа да можа” стварылі яны, хоць пры стварэнні ВКЛ ім было не да Чорнага мора, яны адбіваліся ад немцаў); яны, нібыта, вызвалілі Кіеў ад манголаў; яны, нібыта, нароўні з палякамі ўдзельнічалі ў Грунвальдскай бітве і разграмілі тэўтонцаў (насамрэч жамойтаў там было менш за тры адсоткі); яны, нібыта, акупавалі Маскву ў 1612 годзе, і г.д. і да т.п.
Нашыя ж гісторыкі – М.Ермаловіч, У.Арлоў, В.Дзеружынскі ды іншыя – пераканаўча даказалі, што ўсё ў гісторыі, дзе згадваюцца літоўцы ці ліцьвіны, датычыцца ў асноўным нас, як вядучага народа ВКЛ, а назва “Беларусь” - гэта выдумка маскаля.
Рускамоўныя ў Літве, чуючы аб “вялікай” (ілжывай) гісторыі прыняўшага іх народа, сядзяць у Літве ціха, вывучаюць летувіскую гісторыю і не думаюць бунтаваць. Хлуслівая гісторыя паміж тым сфармавала годных людзей, якім няма патрэбы нагадваць Расеі, што яны змагаліся сумесна з немцамі супраць яе ў апошняй вайне; яны выходзяць на вуліцы са “сваёй”, г.зн. з нашай, “Пагоняй”, за якой стаяць стагоддзі слаўнай гісторыі. Маладыя летувісы, пагледзеўшы на Захад, амаль усе вяртаюцца дадому ў супрацьлегласць беларусам, якія не любяць Радзіму (якую, нібыта, няма за што любіць) і таму дадому не вяртаюцца [ня ўсё на справе так. – Рэд.]. Нехта можа сказаць, што нашыя людзі такія з-за палітыкі цяперашняга кіраўніцтва. А я адкажу, што ў нас такое кіраўніцтва менавіта з-за назвы “Беларусь”.
Інтэлігентны чалавек і тым больш гісторык можа, сустрэўшы ў кніжках па гісторыі назвы “Літва” і “ліцьвіны”, разумець што гэта – мы. Але просты челавек гэта рабіць не можа і не будзе. Яму ў гісторыі патрэбна казачная прастата. Прапановы некаторых нашых гісторыкаў выкарыстоўваць замест “Беларусі” складаныя двухіменные назвы тыпу Літва-Беларусь, ВКЛ-Беларусь не выратоўваюць становішча, бо як тады называць наш народ?
Так назва Беларусь хавае ад нас нашую гісторыю. Калі дадаць сюды тое, што вось ужо шмат пакаленняў нашым людзям закладаюць у галаву, што мы праз усю гісторыю былі прыгнечанымі, былі рабамі, то комплекс непаўнавартасці ў нашых простых людзей робіцца непазбежным.
Па другое. Назва “Беларусь” сваёй блізкасцью да назвы “Расея”, сумесна з фактарам агромістай терыторыі Расеі, нараджае комплекс непаўнавартасці яшчэ больш непрыкметна і неадваротна. Ну, на самой справе, што адчувае наш дзіцёнак, калі ён упершыню даведваецца, што ён нейкі “белы рускі” і пры гэтым ўпершыню бачыць мапу, на якой яго Радзіма побач з Расеяй выглядае маленькім лапікам і даведваецца, што там жыве “рускі народ” і да таго яшчэ чуе хлусню, што Расея спрадвеку была Руссю? У ягоных мазгох замацоўваецца, што ўсё яму роднае ёсць маленькае, слабое, другаснае. Але калі паглядзець, напрыклад, Энцыклапедычны слоўнік за 1983 г., то можна даведацца, што 2/3 народаў Свету па колькасці насельніцтва і па плошчы сваіх краінаў менш за нас. Але ж такога плачу, што мы маленькія, што у нас нічога няма, што нам трэба кудысці (або ў Расею, або ў Еўрасаюз) прыяднацца, што мы нічога самі не можам, што ад мяне асабіста нічога не залежыць і да т.п., нідзе не чуваць. У нас жа гэта набыло форму нейкай шызы. Нават Лукашэнка пакутуе ад гэтага комплексу і падсвядома з ім змагаецца – выказваючы сваю “сілу і незалежнасць”, абражае Захад і ўсіх сваіх суседзяў, у тым ліку Расею, ад якой атрымлівае мільярдную дапамогу. Ён адкрыта здзекуецца з прынятых ў цівілізваным Свеце нормаў міжнародных паводзін і г.д. Яго лічаць дыктатарам. Але ж дыктатары не знішчаюць культуру свайго народа, яны яе песцяць.
Як можна пазбавіцца гэтага комплекса? Мяркую, ёсць два спосабы. Або адсяліцца ад Расеі кудысці пад Аўстралію, або адкінуць назву, якую нам расейцы прыляпілі. Могуць гаварыць аб сваёй вялікасці нават народы меншыя за нас – сербы, албанцы і г.д. Але ў нашым выпадку (з назвай Белая Русь і з вялікасцю Расеі) гэта не спрацоўвае. Называць беларусаў вялікім народам спрабаваў З.Пазьняк. Але Беларусь і беларусы – гэта каланіяльныя назвы і па азначэнні не могуць быць вялікімі.
Праблема з назвай нашай краіны і з самаідэнтыфікацыяй нашага народа ў тым, што па адных аспектах мы ў гісторыі былі Літвой, а па іншых – Руссю. Не буду паглыбляцца ў гістарычныя тонкасці. Нашыя гісторыкі (не савецкія) ўжо паглыбіліся дастаткова. Іхныя ацэнкі адрозніваюцца ў прапорцыі літвінства (балцкасці) і рускасці (славянства). Адныя шукаюць і знаходзяць пацверджанне сваім ацэнкам ў генафондзе нашага народа, у каталіцтве ды пратэстантызме нашых вярхоў, у дзяржаўным і палітычным ладзе ВКЛ, іншыя – у праваслаўі і мове прасталюдзінаў у той жа перыяд. Для апісання сітуацыі, якая склалася ў нашай гісторыяграфіі лепшай метафары, чым «балота», не знайсці. У такіх умовах апошняе слова павінны сказаць палітыкі.
Прапаную замест назвы “Беларусь” пачаць называцца Літваруссю, мужчыны пры гэтым будуць называцца літварусамі або ліцьвінамі, жанчыны – ліцьвінкамі. Натуральна, што спачатку гэта павінна зрабіць нашая апазіцыйная інтэлігенцыя і, магчыма, адна нашая нацыянальная меншасць. Новая назва падкрэслівае пераважны ўклад нашага народа ў ваенна-палітычнае і культурнае жыццё ВКЛ (скарочана, Літву). “Руссю” мы падкрэсліваем праваслаўны і славянскі кампанент нашай культуры.
“Літвой” і “Руссю” мы з годнасцью (адкідаючы зневажальнае польскае “бялорусіны”) баронімся ад культурнай паланізацыі, якая, здаецца, пачалася. “Літвой” раз і назаўсёды адбіваемся ад расейцаў (з іх не менш зневажальным “беларусы”).
Мяркую, што нашымі літаратарамі, мастакамі, гісторыяграфамі, мовазнаўцамі, іншымі гэты наватвор можа выкарыстоўвацца ўжо цяпер, бо ён лёгка замяняе “Беларусь”. Увядзенне ва ўжытак “Літварусі” не губіць нават нашую вершаваную спадчыну са словам “Беларусь”, таму што як у першым, так і ў другім выпадку колькасць складоў і мілагучнасць назвы захоўваецца. Напрыклад, “Невясёлая старонка наша Літварусь…”; або “Літварусь, мо яны панясліся за тваімі дзецьмі наўздагон …”; або – “Літварусь, твой народ дачакаецца залацістага яснага дня…” Знішчаецца недарэчнасць Багдановічскай “Пагоні” ў якой прысутнічаюць і “Літва” і “Беларусь”. Шмат каму гэта рэзала слых і яны прапанавалі адмовіцца ад “Літвы” на карысць “Крывіі”. У заўвагах да ўсіх вершаў можна адзначыць, што ў арыгінале ў часы панавання ў нас Расеі выкарыстоўвалася назва Беларусь.
Баявы кліч нашых продкаў: “Гэй, ліцвіны – Бог нам радзіць!“, думаю, можа ўзяць на ўзбраенне нашая патрыятычная моладзь і асабліва БХД. Можа ўжывацца і “Жыве Літварусь!”
Збаўленне ад прыметніка “белы”, якое рабіла нашу Краіну нейкім атожылкам Расеі, дае магчымасць па-іншаму ўспрыняць тэрмін “Русь”. Скажоны маскоўскімі гісторыкамі пад патрэбы сваёй імперскай ідэалогіі і палітыкі, ён цяпер нагадвае аб агульнай назве раннефеадальных з еўрапейскім талерантным менталітэтам дзяржаўных утварэннях – Наўгародскай і Пскоўскай рэспублік, Галіцка-Валынскага, Смаленскага, Полацкага княстваў, Літоўскай, Кіеўскай, Закарпацкай Русі. Усё гэта ў супрацьлегласць былому ўлусу Залатой Арды – Масковіі, якая не набыла якасцяў еўрапейскасці і стала потым (застаецца дагэтуль) варожай Еўропе.
Як я пісаў вышэй, некаторыя недаацэньваюць сілу назвы краіны. Гэтая недаацэнка – праява павярхоўнага мыслення. Прапаную паглядзець, што адбываецца ў падсвядомасці звычайнага чалавека. Расейцы зусім не выпадкова спрабавалі прыляпіць да ўкраінцаў назву маларосы (нам прыляпілі – «беларусы»); палякі не выпадкова ў Заходняй Беларусі давалі ход у кар’ерным росце толькі тым, хто запісваўся палякам.
З назвай краіны «Беларусь» пагроза паглынання нас Расеяй з часам не змяншаецца, а павялічваецца, бо роля культуры і эканамічныя сувязі паміж краінамі будуць павялічвацца. Назва «Беларусь» робіць нас псіхалагічна безабароннымі перад расейцамі. Змадэлюем сітуацыю: на вялікай плошчы сабраўся натоўп з прыхільнікаў і праціўнікаў нашай Незалежнасці. Перад натоўпам выступаюць праціўнік і прыхільнік. Прыхільнік крычыць: «не лезьце да нас, мы асаблівая нацыя, адрозная ад рускіх». Супернік пытаецца: «а скажите, как называется ваша страна и ваш народ?». Патрыёт прызнаецца, што «краіна наша – Беларусь, а мы – беларусы» (так пішуць у лямантарах). Вораг нашай Незалежнасці, звяртаючыся да натоўпу, кідае забойную рэпліку: «ну, какие вы нерусские, мы все русские по своим корням, а вы отличаетесь от нас так мало, што даже перешли на русский язык». Нашыя ворагі пачынаюць рагатаць, і ніхто не чуе слоў патрыёта пра ВКЛ, Літву, пра нашыя войны з Масковіяй і да т.п. Натоўп прыхільнікаў Незалежнасці пасаромлены.
Хіба псіхалагічна падобнае не адбываецца ў галовах нашых людзей і на ўсіх дыспутах «За» і «Супраць» нашай Незалежнасці, асабліва з расейцамі? Нядаўна на дыспуце паміж белым рускім (беларусам) С.Шушкевічам і У.Жыріноўскім усе спробы першага паказаць нашую адрознасць ад рускіх, абгрунтаваць нашую незалежнасць ад Расеі нічога ў расейскай аудіторыі акрамя смеху і здзекаў не выклікалі. Мяркую, тут і З.Пазьняк са сваім беларускім імпэтам не змог бы нічога змяніць.
Малалікасць “Народнага сходу” 8-га кастрычніка і іншых пратэстных акцый апошніх месяцаў не даюць спадзеву на масавыя выступленні народа, здольныя змяніць рэжым [і цяперашняя назва нашай дзяржавы мае ў гэтым апошняя месца. - Рэд.]. Я тлумачу пасіўнасць нашых людзей нашай назвай Беларусь, якая адчыніла дзверы панаванню ў нас рускай культуры ва ўсіх яе абліччах – мастацтва, літаратуры, мовы, тапамінікі, помнікаў, царквы, нормаў нееўрапейскіх паводзін…. Руская Культура, як чужародная нашаму народу, спарадзіла комплекс непаўнавартасці (паралюш волі і розуму) у нашых людзей. Нацыянальнага Адраджэння ў нас не адбылося. Перамога ў нас рускай культуры была забяспечана назвай Беларусь [ціск рускай мовы і культуры ў нас не спыніўся таму, што гэта сродкі расейскай імперскай палітыкі. - Рэд.]. Спроба нашай інтэлігенцыі праз ўсё ХХ ст. давесці нашаму народу, што нашая культура не горшая за рускую, скончылася паразай, не дзякуючы палітыцы ўладаў (якая і пры царах і камуністах была аднолькавай для ўсіх нярускіх народаў, працягнулася ў нас пры Лукашэнку), а блізкасцю тэрмінаў “рускі” і “беларускі”, якая па законах семантыкі сведчыла аб фундаментальнасці першага і вытворнасці і другаснасці другога [нацыянальная інтэлігенцыя не змагла давесьці вышэй адзначанага таму, што ні воднага дня за апошнія 400 гадоў не была пры ўладзе! - Рэд.]. Народ зразумеў гэта як доказ і тлумачэнне сваёй непаўнавартасці. Усе былыя калоніі адмовіліся ад назваў, дадзеных ім каланізатарамі, і вярнуліся да сваіх спрадвечных. Ці не пара і нам зрабіць тое ж самае? [справа ў тым, што Беларусь – усё яшчэ калонія расейскай імперыі… - Рэд.]
Сама сучасная палітычная і культурная сітуацыя нас штурхае да гэтага. Калі лукашысты ствараюць прыўладную партыю пад назвай “Белая Русь”, і БРСМ-цы на будучых выбарах будуць прымушаны крычаць “галасуй за Белую Русь”, а нашы апазіцыянеры звычайнае – “жыве Беларусь”, то ці ня будзе гэта смешна для нашага народу і ўсяго Свету? А ці не ёсць лукашысты сапраўднымі нашчадкамі тых, хто прыдумаў і наляпіў на нас назву “Белая Русь”? Ці не выканалі лукашысты запавет тых, хто скараў нас для таго, каб наш народ не гаварыў на сваёй мове, не спяваў свае песні, не ведаў сваёй гісторыі, па-халуйску пераймаў іхныя азіяцкія нормы жыцця ды паводзін і моўчкі працаваў, не ўздымаючы галавы? Так пакінем жа лукашыстам іхную “Белую Русь”!
Нацыянальная меньшасць, якая можа першай узяць на ўжыванне назву Літварусь, гэта нашыя палякі [Хто гэта такія? У абсалютнай большасьці гэта апалячаныя беларусы-літвіны. Аўтару і ўсім нармальным беларусам-літвінам гэта варта ўсьведамляць. – Рэд.]. Яны, спадзяюся, больш уважліва за польскіх палякаў чыталі “Пана Тадэвуша” і ведаюць, што падзеі ў гэтым творы адбываюцца недалека ад Менска, што ніякіх беларусаў у 1812 г. не было; што Рэч Паспалітая гэта ўтварэнне двух народаў – іх [яны не палякі! – Рэд.] і нас – ліцьвінаў (а не сучасных летувісаў); што наша зямля, пакуль мы былі ліцьвінамі, нараджала альгердаў, хадкевічаў, сапегаў, астрожскіх, касцюшкаў, міцкевічаў, агінскіх, каліноўскіх, пілсудскіх; а калі мы сталі беларусамі, – камуністаў Заходняй Беларусі, якія стралялі ў сьпіны адыходзячым польскім жаўнерам у 1939 г. Яны напэўна ведаюць, што кожны раз пры заключэнні дамоваў палякаў з намі, палякі гарантавалі нам, што адносіны ў нас будуць “як роўныя з роўнымі і вольныя з вольнымі”, і кожны раз гэтага не адбывалася [а вось гэта так! – Рэд.]; яны напэўна ведаюць, што наш-іхны Пілсудскі пасмейваўся над кароннымі палякамі за недахопы іхнага нацыянальнага характару, а Польшчу называў “абаранкам”, які пусты ў центры і жывіцца толькі свамі Ўсходнімі Крэсамі – г.зн. намі – ліцьвінамі. Яны напэўна здагадваюцца, што салодкае адчуванне іхнай ”вышэйшасці” ў якасці валанцёраў заходняй цывілізацыі, калечыць іхныя душы (якое “на Крэсах” набрыняла настолькі, што вылілася ў ганебныя ўчынкі АК на нашай зямлі). Нарэшце, яны як “крэсавые палякі”, напэўна, не хочуць быць пятай калонай Расеі і, спадзяюся, раней ці пазней зразумеюць, што, называючы нас “бялорусінамі”, яны гэтай пятай калонай несвядома насамрэч з’яўляюцца.
Адзінае выйсце пазбегнуць гэтага зачараванага кола (без сваркі з сучаснымі летувісамі, захапіўшымі назву Літва) – гэта пачаць называць нашу Радзіму Літваруссю.
Калі б нашы “палякі” здолелі пераканаць палякаў Польшчы ў тым, што гістарычная справядлівасць патрабуе ад іх адмовіцца ад назвы Беларусь на карысць Літварусі, гэта паспрыяла б хутчэйшаму нашаму Адраджэнню, геапалітычнаму зруху ва ўсім нашым рэгіёне [на жаль, гэта - усяго толькі мары аўтара; сьцьвярджаем гэта як людзі, якія ведаюць сітуацыю знутры... – Рэд.].
Павал Біч, лістапад 2011 г.
http://nashaziamlia.org/2011/11/20/4460/#more-4460
|
|