Перадрукоўка з tut.byДзесяць самых частых памылак у беларускай мове. Абмяркоўваем!
Кампанія “Праўны пераклад” днямі даслала ў рэдакцыю TUT.BY сваю версію топ-10 самых частых памылак у беларускай мове. Гэты топ мы сёння прапануем вашай увазе і заклікаем выказаць свае заўвагі. Ці згодныя вы з меркаваннем аўтараў? У чым? А ў чым не можаце пагадзіцца? А якія памылкі асабіста вы лічыце самымі частымі? А самымі грубымі? Шкоднымі? Смешнымі? І як, на ваш погляд, можна палепшыць мову, дакладней, наша маўленне, як вуснае, так і пісьмовае?
"Рэчаў, якія робяць беларускае маўленьне або пісьмо “ненатуральным”, ня так і шмат. Калі не кранаць выбар правапісу і лексыкі, ёсьць тое, што можна палепшыць за дзень – і загаварыць мілагучней, па-беларуску, па-нашаму", - лічаць аўтары даследавання.
А вось і топ-10 памылак ад “Праўнага перакладу”. Дарэчы, у аўторак 17 красавіка аўтары завітаюць у студыю TUT.BY. Глядзіце жывы эфір а 10-й гадзіне.
Аўтарскі правапіс захаваны
1. Прыназоўнікі па, пры і для – як зельле ў мове. Ад непісьменнасьці яны вырастаюць там, дзе іх ня можа быць, і выціскаюць добрыя мясцовыя “расьліны”. Яны як бы спусташаюць гаворку, робяць яе прымітыўнай, няправільнай.
Ужывайце гэтыя прыназоўнікі толькі там, дзе яны да месца, і з правільным склонам!
Тлумачэньне
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
Прыназоўнік “па” ўжываецца зь месным склонам: па + кім, чым
ісьці па праспэкцеісьці па праспэкту
чэмпіянат па футболечэмпіянат па футболу
Замест “па”:
- паводле
- на
- + творны склон
- + родны склон
- дзеля
- пад
- на
- з
беларус паводле пашпартубеларус па пашпарце
паводле зьвестак агенцтва (паводле агенцтва)па зьвестках, інфармацыі агенцтва
на загад (паводле загаду) дырэктарапа загадзе дырэктара
паводле дамовы (згодна з дамовай)па дамове
роўныя памерамроўныя па памеры
бегчы лесамбегчы па лесе
захады дзеля ўдасканаленьня (каб удасканаліць)захады па ўдасканаленьні
сустракацца панядзелкамі (у панядзелкі)сустракацца па панядзелках
вечарамі шмат размаўляліпа вечарах шмат размаўлялі
сказаць пад сакрэтамсказаць па сакрэце (па сакрэту)
выбраць на свой густвыбраць па сваім гусьце (па густу)
з тае прычыныпа той прычыне
зрабіць на ўзор (паводле ўзору)зрабіць па ўзоры
аддзел камплектаваньняаддзел па камплектаваньні
Замест “для”:
(каб выразіць прызначэньне)
- каб + пачатковая форма дзеяслова
- прыметник + назоўнік
- на + назоўнік;
- + давальны склон
прылада мераць, вымяральная прылада
прылада мераць ціскЗамест расейскага “прибор для измерения …"
прибор для измерения давления
парашок (каб) мыць, машына (каб) мыць, пральны парашок, пральная машыназамест расейскага "стиральный порошок", "стиральная машина"
дошка (каб) прасаваць, прасавальная дошкадошка для прасаваньня
тэкст на перакладтэкст для перакладу
загад жаўнерамзагад для жаўнераў
прылады на працу, працоўныя прылады, прылады працыпрылады для працы
падручнік вучням, вучнёўскі падручнікпадручнік для вучняў
нашто / навошта?для чаго?
Замест “пры”:
- падчас (пад час, у час, у часе)
- дзеепрыслоўе
- за + назоўнік
падчас (пад час, у час, у часе) назіраньня / наведваньня, назіраючы, наведваючыпры назіраньні / наведваньні
ацэньваючыпры ацэнцы
за кіраўніком Давыдовічампры кіраўніку Давыдовічу
2. Суфіксы -ава-, -ява- больш уласьцівыя нашай мове (чым -ірава-, -ырава-).
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
капіявацьпрагназавацькадавацькамэнтавацьпраектавацьфантазіявацькапіраваць
прагназіраваць
кадзіраваць
камэнціраваць
праекціраваць
фантазіраваць
3. Дзеепрыметнікі з суфіксамі -уч- (-юч-), -ач- (-яч-), -ем-, -ім- (-ым), -ўш- не характэрныя нашай мове. Выкарыстоўваем суфіксы -л-, -т-, -ан-, -ен- (зрэдку -ён-) або прыметнікі, канструкцыі зь дзеясловамі, назоўнікі
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
усё існаенаяўны матар’ялсёньняшнія праблемыактуальны станцяперашнія ўмовыусё існуючае
існуючы матар’ял
існуючыя праблемы
існуючы стан
існуючыя ўмовы
наступны годбудучы год
чалавек, які чытаечытаючы чалавек
гэты этапнаяўныя абмежаваньнісённяшні момантцяперашні клопатбягучы этап
бягучыя абмежаваньні
бягучы момант
бягучы клопат
дзейныя асобыдзеючыя асобы
які працуе, працаўнікпрацуючы
прагны, хто жадае, ахвотны, ахвотнікжадаючы
дамінантная / дамінавальная ролядамінуючая роля
Тамаш няверныФама няверуючы
займаная пасадазаймаемая пасада
дасыланыя працыдасылаемыя працы
меркаваныя выдаткімяркуемыя выдаткі
абвінавачаны, якога абвінавачваюцьабвінавачваемы
якія заяўляюццазаяўляемыя
пачырванелы тварпачырванеўшы твар
разьліты клейразьліўшыйся клей
адарваны каўнер; каўнер, які адарваўсяадарваўшыйся каўнер
зьезд, які адбыўся; зьезд, які прайшоў, мінулы зьездадбыўшыйся зьезд
4. Часьцей ужывайце “пра” (замест “аб”)
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
пра кампанію
пра спаборніцтва
пра паперу
пра гэта
пра аб’ектаб кампаніі
аб спаборніцтве
аб паперы
аб гэтым
аб аб’екце
5. Нашай мове больш характэрныя поўныя формы прыметнікаў і дзеепрыметнікаў. (Кароткія ўжываюцца абмежавана)
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
навіны агучаныя
рысы характэрныя
Беларусь зацікаўленаянавіны агучаны
рысы характэрны
Беларусь зацікаўлена
6. Памятайце пра найвышэйшую ступень параўнаньня прыметнікаў – не падмяняйце яе вышэйшай
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
найцікавейшы (самы цікавы) у сьвецецікавейшы ў сьвеце, самы найцікавейшы, самы найцікавы ў сьвеце
найбуйнейшы (самы буйны) ў Беларусібуйнейшы, самы найбуйнешы, самы найбуйны ў Беларусі
найлепшыя дасягненьнілепшыя дасягненьні, самыя найлепшыя дасягненьні
7. Няма патрэбы ўскладняць разуменьне – як гаворым, так і пішам.
Часьцей ужываем:
дзеясловы незалежнага стану (замест пасыву),
аднаслоўныя дзеясловы, а не грувасткія канструкцыі (дзеяслоўныя назоўнікі, іншыя канцылярскія выразы).
Беларуская мова, як і многія іншыя эўрапейскія, разьвівалася як мова народная: як гавораць, так і пішуць. Мовы народаў з больш аўтарытарнай гісторыяй (Расея, Кітай) адрозьніваюцца складанасьцю пісьма, якое адарвалася ад вуснай гаворкі і дыктуе людзям такі стыль маўленьня, які звычайны чалавек у штодзённым жыцьці не ўжывае.
Беларускай мове ўласьцівая кароткасьць. Залішняе “расьцягваньне” простых словаў суфіксамі і прыстаўкамі – гэта ўплыў канцылярызмаў расейскай мовы.
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
яны заявіліімі была зробленая заява
будзе прызначаная кіраўніком
кіраўнік прызначыцьрэгулюеажыцьцяўляе рэгуляваньне
кіруезабясьпечвае кіраваньне
разьвіваеажыццяўляе забесьпячэньне разьвіцьця
есьцівыкарыстоўваць у якасьці харчаваньня
даваць (паслугі, грошы)прадастаўляць, аказваць, прадугледжваць (паслугі, фінансаваньне)
дапамагацьажыццяўляць дапамогу
сказаць, паведаміцьдавесьці да ведама
пазычыцьдаць у карыстаньне
управаупраўленьне
заявазаяўленьне
зьменызьмяненьні
абавязкіАбавязацельствы
8. Прыназоўнік з-за ў нашай мове варта ўжываць толькі ў дачыненьні да прасторы: сонца ўзьнялося з-за лесу, вылез з-за стала. Паказваючы, што ёсьць прычынай чаго-н., замест з-за ўжываем:
- праз
- дзеля
- ад
- з прычыны ды інш.
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
не прыйшоў праз хваробуспазьніўся праз калегу
меў дзеля гэтага вялікі клопат
голас задрыжэў ад хваляваньня
не працаваў з прычыны аварыіне прыйшоў з-за хваробы
спазьніўся з-за калегі
меў з-за гэтага вялікі клопат
голас задрыжэў з-за хваляваньня
не працаваў з-за аварыі
9. Назоўнікі з суфіксамі -цель-, -шчык- не самыя характэрныя для беларускай мовы. Шукаем нашыя адпаведнікі:
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
перакладнік
замоўца
дарадца
мсьціўца, помсьнік
прыбіральніца
мысьлярперакладчык
заказчык
дарадчык
мьсьціцель
прыбіральшчыца
мысьліцель
10. Ня блытаем вышэйшую ступень параўнаньня прыметнікаў (можна паставіць пытаньне які, якая, якія?) з вышэйшай ступеньню параўнаньня прыслоўяў (можна паставіць пытаньне як?, звычайна ўжываецца зь дзеясловам).
Прыклад, як правільнаА як часам кажуць (няправільна)
дэльфіны разумнейшыя за іншых жывёлаўдэльфіны разумней за іншых жывёлаў
мая сястра маладзейшая за мяне (параўнайма: “Мая сястра выглядае маладзей за мяне”)мая сястра маладзей за мяне (рас. моя сестра младше меня)
http://news.tut.by/society/284204.html